Odruchy (pierwotne) noworodkowe — podstawy

 Noworodek od chwili narodzin reaguje w określony sposób na bodźce zewnętrzne. Zmiana temperatury, nagły dźwięk, zmiana światła, zmiana pozycji, czynności pielęgnacyjne, karmienie — to wszystko wywołuje dość gwałtowne reakcje u nowo narodzonego maleństwa. Dzieje się tak, ponieważ spokojne i stabilne dotychczas życie malucha w łonie matki zostało zastąpione zupełnie obcym mu światem, do którego musi się przystosować. Natura nie pozostawiła jednak małego człowieka zupełnie bezbronnego, wyposażyła go właśnie w odruchy pierwotne pozwalające odpowiednio zareagować na bodźce z otoczenia. Są to reakcje zupełnie automatyczne, czyli niezależne od ludzkiej woli, bo generowane nie w korze mózgu a w rdzeniu kręgowym.

Wyróżniamy kilka charakterystycznych odruchów

1.  Odruch Moro — typowy dla pierwszych 3-4 miesięcy (pojawia się w 9 tygodniu życia płodowego). Objawia się nagłym pobudzeniem, gwałtownym wyprostowaniem rączek i nóżek (tak jakby maluch chciał coś objąć). Jest to instynktowna reakcja na zagrożenie: na głośne dźwięki, ostre światło lub nagłą zmianę pozycji ciała maluszka. Podczas Moro dochodzi do uaktywnienia reakcji walki i ucieczki.
   
2.  Odruch Babińskiego — wyjątkowo może występować u dzieci do 4 r.ż., powinien zaniknąć w 1 roku życia. Objawia się, grzbietowym wygięciem dużego palca u nogi, rozszerzeniem pozostałych palców i wygięciem do wewnątrz stopy. Wywołuje go delikatne pociągnięcie po stopie dziecka od pięty do palców. Około 1 r.ż. zmienia się w odruch podeszwowy, który objawia się podwijaniem palców (wszystkich).
   
3.  Asymetryczny toniczny odruch szyjny (ATOS) — inaczej wzorzec asymetryczny; pojawia się w 18 tygodniu życia płodowego i wspomaga ruchy dziecka w łonie (kopanie). Obserwowany jest u noworodka położonego na plecach, gdy zwróci on główkę na bok, wtedy po stronie twarzy noga i ręka dziecka prostuje się zaś od strony potylicy obie kończyny pozostają zgięte. ATOS wpływa na rozwój ruchów jednostronnych, na rozwój napięcia mięśniowego i połączeń nerwowych, a także stymuluje układ przedsionkowy.
4.  Odruch chodzenia (kroczenia) — zanika do 2 miesiąca życia. Obserwowany, gdy maluszek trzymany pod paszkami tuż nad podłożem (najlepiej przez lekarza) podnosi jedną nóżkę i wystawia ją do przodu. Wygląda to tak, jakby maluch robił kroki. Nie oznacza to, że dziecko może rozpocząć naukę chodzenia.
5.  Odruch chwytania — występuje do ok. 4 miesiąca życia (pojawia się w 11 tygodniu życia płodowego). Obserwować go można, gdy przyłożymy mocniej koniuszek naszego palca do wewnętrznej strony dłoni maluszka, jego rączka momentalnie się wówczas zamyka, zaciskając na naszym palcu. Około 4-6 miesiąca życia, odruch ten powinien przekształcić się w tzw. chwyt pęsetkowy, pozwalający dziecku utrzymywać zabawkę między kciukiem a palcem wskazującym.
   
6.  Odruch Rittiga (odruch szukania) — pojawia się między 24 a 28 tygodniem ciąży i jest obecny do 3-4 miesiąca życia. Można go zaobserwować, gdy delikatnie dotknie się dłonią policzka noworodka (szczególnie w okolicy kącika ust), maluszek próbuje wówczas odwrócić główkę i otwiera usta gotowe do ssania, wysuwając nawet delikatnie języczek.
7.  Odruch ssania — wykształca się ok. 32. tygodnia ciąży (ale dopiero 2 tygodnie później pojawia się umiejętność skoordynowania ssania z połykaniem). Obserwowany u dziecka, gdy po przystawieniu do buzi noworodka palca lub smoczka (lub czegoś przypominającego mu pierś, np. kołderki, zabawki) zaczyna on odruchowo to ssać. Odruch ssania jest niezbędny do przyjmowania pokarmu, ale także uspokaja i wycisza malucha, pobudza pracę jelit, ułatwia wypróżnianie, umożliwia skoordynowanie połykania i oddychania przez nos.
8. Odruch Galanta — Pojawia się ok 20 tygodniu życia ciąży, a zanika między 3-9 miesiącem życia dziecka. Wywołuje się go podczas ułożenia noworodka na brzuszku i poprzez dotknięcie pleców dziecka po jednej stronie kręgosłupa — maluszek energicznie zgina wówczas biodra o 45 stopni w stronę bodźca. Odruch ten powinien być taki sam po obu stronach pleców.

Cechą odruchów noworodkowych jest to, że czas ich występowania jest ograniczony i dzięki ich wygasaniu mogą tworzyć się nawyki kontrolowane. Odruchy pierwotne powinny zaniknąć do 6 miesiąca życia dziecka. Jeśli nie zanikną i czas ich trwania wydłuża się do 6-12 miesiąca życia dziecka, określa się je jako nieprawidłowe. Może to świadczyć zarówno o niedojrzałości układu nerwowego, jak i poważniejszych problemach w układzie nerwowym (zazwyczaj pojawia się wówczas wiele innych towarzyszących problemów).
Odruchy pierwotne noworodkowe stanowią fundament dla dalszego rozwoju dziecka. Stanowią bazę do późniejszych odruchów posturalnych.

Wiarygodnym i prawidłowo wykonanym badaniem odruchów zajmuje się lekarz neonatolog lub pediatra. Potrzeba bowiem specjalistycznej wiedzy, by móc ocenić jakość danego odruchu. Bez tego łatwo można się pomylić i niepotrzebnie przestraszyć, a czasem niestety zrobić krzywdę dziecku.